Τα αρχαιότερα ευρήματα καπνοσύριγγας (πίπας) χρονολογούνται περίπου στη δεύτερη χιλιετία π.Χ. Στα ερείπια της Πομπηίας υπάρχει νωπογραφία που δείχνει έναν άνθρωπο να καπνίζει διάφορα βότανα χρησιμοποιώντας πίπα και είναι γνωστό ότι οι Κέλτες κάπνιζαν αρωματικά βότανα σε σιδερένιες πίπες που χρησιμοποιούνταν για τελετουργικούς σκοπούς. Αναφορά γίνεται επίσης και από τον Ηρόδοτο που περιγράφει τους Σκύθες να εισπνέουν καπνό από καιγόμενα φύλλα.

Πριν τον 19ο αιώνα, οι πίπες διέφεραν αρκετά ως προς το σχέδιο, το υλικό και το είδος καπνού. Πρώτοι οι ιθαγενείς της Αμερικής χρησιμοποίησαν στο κάπνισμα της πίπας, ανάμεσα στα άλλα φυτά και το «Tabacum Nicotiana», τον γνωστό καπνό. Οι πρώτες ευρωπαϊκές πίπες ήταν κατασκευασμένες από πηλό και σε απλά σχέδια. Μετά το 1660 στην Αγγλία άρχισαν να κατασκευάζουν πιο περίπλοκα σχέδια και στα μέσα του 18ου αιώνα κατασκεύαζαν καλλιτεχνήματα από ασήμι και πορσελάνη, οι οποίες όμως ήταν ογκώδεις και δύσχρηστες. Στους εμπόρους οφείλεται η γνωριμία Οθωμανών και Ρωμιών με τον καπνό και το κάπνισμα, που εμφανίζεται στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 16ου αιώνα. Οι πρώτοι που άρχισαν να καπνίζουν ήταν οι άνθρωποι των ανώτερων τάξεων και στη συνέχεια η συνήθεια εξαπλώθηκε. Γρήγορα ήρθαν και τα πρώτα καπνοχώραφα γύρω από τη Θεσσαλονίκη και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία κυριαρχούσαν οι καπνοσύριγγες με μακρύ επιστόμιο, γιατί τους επέτρεπε να καπνίζουν και τα ανεπεξέργαστα φύλλα καπνού που περισυνέλεγαν κατ’ευθείαν από το φυτό. Λίγο ξέραμα στον ήλιο και γέμισμα.

Στο τέλος του 18ου αιώνα έμελλε να συμβεί κάτι που θα άλλαζε ριζικά την ποιότητα του καπνίσματος με καπνοσύριγγα. Όλα ξεκίνησαν από έναν Γάλλο επισκέπτη της Κορσικής, ο οποίος όταν έσπασε η καπνοσύριγγά του, φτιαγμένη από οστρακίτη, ζήτησε να του φτιάξουν μία πανομοιότυπη. Όμως, επειδή στην Κορσική δεν υπήρχε οστρακίτης διάλεξαν ένα υλικό που ευδοκιμούσε στην περιοχή, το περίφημο ρείκι (Erica arborea). Τα αποτελέσματα ήταν θαυμάσια. Μετά από αυτό έστειλε ναυτικούς από την Μασσαλία και έφεραν ρίζες ρεικιού στο Saint Claude της Γαλλίας, ένα ορεινό χωριό με φημισμένους σκαλιστές ξύλου. Έτσι ξεκίνησε η παραγωγή πίπας από ρείκι. Την ίδια περίπου χρονική περίοδο ένας Ιταλός έμπορος έφερε στην Αγγλία ρίζες ρεικιού από την Σικελία.

Το ρείκι είναι ένα θαμνοειδές φυτό που φύεται στα παράλια της Β. Μεσογείου. Η πιο εκλεκτή ποιότητα ρεικιού υπάρχει στην Ελλάδα, την Κορσική και την Σαρδηνία. Η σκληρή και ξηρή ρίζα του ώριμου ρεικιού, που συνήθως είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τον θάμνο και ξεπερνά σε ηλικία τα 250 χρόνια, αποδείχθηκε το καλύτερο υλικό για την κατασκευή πίπας, διότι αναδεικνύει τα αρώματα του καπνού και είναι πολύ ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες. Από πέντε ολόκληρες ρίζες είναι αμφίβολο αν θα βρεθεί ένα κομμάτι αρκετό και κατάλληλο για να σκαλιστεί μια άψογη πίπα. Και άψογη πίπα είναι εκείνη που το ξύλο της είναι απολύτως συμπαγές, με καθαρά ευδιάκριτα νερά, χωρίς ρωγμές, χοντρούς ρόζους ή τρύπες από ζωύφια. Δίνεται μεγάλη σημασία στην ποιότητα του ξύλου, διότι μια άψογη πίπα, όπως περιγράφηκε παραπάνω, με σωστή χρήση και μεταχείριση έχει προσδόκιμο ζωής τουλάχιστον μισό αιώνα και όσο παλαιώνει, τόσο καλύτερα καπνίζει.

Η πίπα καπνού δεν άργησε να αποκτήσει πολιτιστική και κοινωνική βαρύτητα. Τον 18ο αιώνα ήταν διακριτικό ευγενείας και κοινωνικής τάξης. Οι πίπες των φτωχών ήταν απλές, ενώ οι εύποροι είχαν μια ποικιλία από πορσελάνινες, επικαλυμμένες με χρυσό ή ασήμι και περίτεχνα σχεδιασμένες πίπες. Από τον 19ο αιώνα άρχισε να γίνεται σύμβολο στοχασμού και γαλήνευσης, ένα τελετουργικό που διευρύνει τους ορίζοντες του πνεύματος και καταστέλλει τις συναισθηματικές και ψυχικές ταραχές, όπως η οργή και το άγχος. Πολλές μεγάλες προσωπικότητες υπήρξαν φανατικοί καπνιστές πίπας, όπως ο Mark Twain, ο Albert Einstein, ο Bismarck, ο Tolkien, ο Ernest Hemingway, ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης και πολλοί άλλοι. Ο Arthur Conan Doyle, o συγγραφέας του γνωστού ντετέκτιβ Sherlock Holmes, αποτυπώνει στα έργα του αυτή την ταύτιση: “Η υπόθεση, Watson, απαιτεί τουλάχιστον τρία μπολ καπνίσματος για να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα”.

Αυτό που ξεχωρίζει το κάπνισμα πίπας είναι ότι προσεγγίζεται με συλλεκτικό και τελετουργικό τρόπο. Για έναν καπνιστή πίπας κάθε απόκτημα έχει συλλεκτική και συναισθηματική αξία, έχει τη δική του ιστορία. Είναι εύλογο, αν σκεφτεί κανείς ότι η πίπα είναι ένα εξεζητημένο απόκτημα και μία σχετικά ακριβή συνήθεια σε σύγκριση με τα σιγαρέτα. Επίσης, αυτό που την κάνει συλλεκτική είναι η μοναδικότητά της. Συχνά φτιάχνονται κατά παραγγελία ή ο τεχνίτης φτιάχνει μοναδικά κομμάτια – δεν παράγονται μαζικά. Όμως ο καπνιστής πίπας είναι κάτι παραπάνω από συλλέκτης, διότι δίδει χρησιμότητα στο συλλεκτικό αντικείμενο, όπως αυτή περιγράφεται από τον William Makepeace Thackeray: “το κάπνισμα πίπας αντλεί την σοφία από τα χείλη του φιλοσόφου και κλείνει το στόμα του ανόητου. Αυτό δημιουργεί ένα είδος συζήτησης στοχαστικό, καλοπροαίρετο και άσπιλο”. Το κάπνισμα πίπας δεν μπορεί να είναι βιαστικό, στα γρήγορα, ούτε γίνεται για να “ξεμπαφιάσουμε”. Γενικά το κάπνισμα πίπας δεν γίνεται για να αποσβέσουμε την ταραχή της εξαρτήσεως, αλλά όπως η θράκα στην κορυφή της καπνοσύριγγας, γίνεται για ν’ αναζωπυρώσει τη φλόγα της διανοίας. Από προσωπική εμπειρία, μπορώ να πω ότι λίγα πράγματα μπορούν να συγκριθούν με μία αναμμένη πίπα με εκλεκτό καπνό, συνοδευόμενη με ένα ρόφημα ή ποτό και την συντροφιά ενός βιβλίου.