Ο πλούσιος, ῥᾴθυμος (oisif) άνδρας, και ο οποίος, ακόμη και βαριεστημένος (blasé), δεν έχει άλλην ασχολία από το να δράμει στον στίβο της Ευτυχίας· ο ανατεθραμμένος στην πολυτέλεια άνδρας και συνηθισμένος από την νεότητά του στην υπακοή άλλων ανθρώπων, εκείνος, τέλος, που δεν έχει άλλην ασχολία από την κομψότητα, θα χαίρει πάντοτε, σε όλους τους καιρούς, μιας φυσιογνωμίας διακριτής, εντελώς ξεχωριστής. Ο δανδισμός είναι ένας θεσμός ασαφής, εξίσου αλλόκοτος όπως η μονομαχία· πολύ παλαιός, αφού ο Καίσαρ, ο Κατιλίνας, ο Αλκιβιάδης μάς προσφέρουν λαμπρούς τύπους· πολύ γενικός, αφού ο Chateaubriand τον εύρε μέσα στα δάση και στις όχθες του Νέου Κόσμου. Ο δανδισμός, ο οποίος είναι ένας θεσμός έξω από τους νόμους, έχει ακριβείς νόμους στους οποίους είναι αυστηρώς υποταγμένα όλα τα υποκείμενά του, όποια και να είναι η ορμητικότης και η ανεξαρτησία του χαρακτήρα αυτών.

Οι Άγγλοι μυθιστοριογράφοι έχουν, πλειότερο από τους άλλους, καλλιεργήσει το μυθιστόρημα της high life, και οι Γάλλοι που, όπως ο Μαρκήσιος de Custine, θέλησαν να γράψουν ερωτικά μυθιστορήματα, μερίμνησαν αρχικώς, και πολύ σοφά, να προικίσουν τα πρόσωπά τους με περιουσίες αρκετά μεγάλες για να πληρώνουν δίχως δισταγμό κάθε τους φαντασμαγορία (fantaisie)· κατόπιν τους απήλλαξαν από κάθε επάγγελμα. Τούτα τα όντα δεν έχουν άλλη στάση παρά να καλλιεργούν την ιδέα του Ωραίου στο πρόσωπό τους, να ικανοποιούν τα πάθη τους, να αισθάνονται και να σκέπτονται. Κατέχουν έτσι, κατά την αρέσκειά τους και σε ένα μεγάλο βαθμό, τον χρόνο και το χρήμα, δίχως τα οποία η φαντασμαγορία, εκφυλισμένη στην κατάσταση της περαστικής ονειροπόλησης, δεν δύναται ποτέ να μεταφρασθή σε δράση. Είναι δυστυχώς μάλλον αληθινό πως, δίχως τη σχόλη και το χρήμα, ο έρως δεν μπορεί να είναι παρά ένα όργιο λαϊκού (roturier) ή η εκπλήρωση μιας συζυγικής υποχρέωσης. Αντί της ενθέρμου και ονειροπόλου ιδιοτροπίας (caprice), γίνεται μία απεχθής ωφελιμότης.

Εάν ομιλώ περί του έρωτος σχετικά με τον δανδισμό, είναι το ότι ο έρως είναι η φυσική ασχολία των αργόσχολων. Αλλά ο dandy δεν σκοπεύει στον έρωτα ως κάποιον ιδιαίτερο στόχο. Εάν μίλησα περί του χρήματος, είναι επειδή το χρήμα είναι απαραίτητο στους ανθρώπους που γίνονται μία λατρεία (culte) των παθών τους· αλλά ο dandy δεν αποσκοπεί στο χρήμα ως ένα πράγμα ουσιώδες· μια αόριστη πίστωση θα μπορούσε να του αρκέσει· εγκαταλείπει αυτό το χονδροειδές πάθος στους χυδαίους (vulgaire) θνητούς. Ο δανδισμός, δεν είναι ακόμη, όπως πολλοί ελάχιστα σκεπτόμενοι φαίνονται να πιστεύουν, μία άμετρος έφεση προς την ένδυση (toilette) και την υλική κομψότητα. Για τον τέλειο dandy τέτοια πράγματα δεν είναι παρά σύμβολα της αριστοκρατικής υπεροχής του πνεύματός του. Επίσης, στα μάτιά του, τα παράφορα πριν απ’ όλα με την διάκριση, η τελειότης της ένδυσης συνίσταται στην απόλυτη απλότητα, η οποία είναι, πράγματι, ο καλύτερος τρόπος να ξεχωρίζεις. Ποιο είναι λοιπόν αυτό το πάθος που, γινόμενο δόγμα, έκανε τους οπαδούς του κυρίαρχους (dominateurs), αυτός ο άγραφος θεσμός που σχημάτισε μια τάξη τόσο υπεροπτική (hautaine); Είναι πριν απ’ όλα η φλέγουσα ανάγκη να γίνει πρωτοτυπία, περιεχόμενη μες στα εξωτερικά όρια της κοσμιότητας (convenances). Είναι ένα είδος λατρείας του εαυτού, που δύναται να επιβιώσει της αναζήτησης της ευτυχίας που ευρίσκεις στον άλλο, στη γυναίκα, για παράδειγμα· που δύναται να επιβιώσει ακόμη όλων εκείνων που ονομάζουμε ψευδαισθήσεις. Είναι η ηδονή να εκπλήττεις και να μην εκπλήττεσαι ποτέ. Ένας dandy μπορεί να είναι ένας βαριεστημένος (blasé) άνθρωπος, μπορεί να είναι και ένας άνθρωπος που υποφέρει· αλλά σε ετούτη την τελευταία περίπτωση, θα χαμογελά όπως ο Λακεδαιμόνιος στο δάγκωμα της αλεπούς.

Βλέπουμε ότι, από ορισμένες πλευρές, ο δανδισμός συνορεύει με την πνευματοκρατία και τον στωικισμό. Όμως ο dandy δεν μπορεί να είναι ποτέ ένας άνθρωπος χυδαίος (vulgaire). Εάν διαπράξει ένα έγκλημα, ίσως δεν θα εκπέσει• όμως εάν το έγκλημα γεννάται από μια χυδαία (triviale) πηγή, η ατίμωση θα είναι ανεπανόρθωτη. Ας μην σκανδαλισθή ο αναγνώστης από αυτήν την σοβαρότητα μέσα στο επιπόλαιο (le frivole), και ας αναθυμηθή πως υπάρχει μεγαλείο μες σε κάθε τρέλα, μια δύναμη μες σε κάθε υπερβολή. Παράξενη πνευματοκρατία! Για κείνους που είναι ταυτόχρονα οι ιερείς και τα θύματα, όλες οι περίπλοκες υλικές συνθήκες στις οποίες υποτάσσονται, από την άψογη ένδυση (toilette) σε κάθε ώρα της ημέρας και της νυκτός, μέχρι τα πιο επικίνδυνα αθλητικά αγωνίσματα (tours), δεν είναι παρά μια γυμναστική κατάλληλη να ενδυναμώσει τη βούληση και να πειθαρχήσει την ψυχή. Αληθινά, δεν θα είχα διόλου άδικο να θεωρήσω τον δανδισμό ως ένα είδος θρησκείας. Ο μοναστικός κανών ο πλέον αυστηρός, το ακαταμάχητο τάγμα του Vieux de la Montagne, που διέταζε την αυτοκτονία στους μεθυσμένους μαθητές του, δεν είναι πιο δεσποτικά μηδέ έχουν υπακουσθή πιο πολύ από αυτό το δόγμα της κομψότητας και της πρωτοτυπίας, που επιβάλλει, επίσης, στους φιλόδοξους και ταπεινούς δογματικούς του (sectaires), ανθρώπους συχνά πλήρεις ορμητικότητας, πάθους, κουράγιου, συνεχούς ενέργειας, την τρομερή φράση: Perinde ac cadaver [(να αντιδράς) με τον τρόπο του πτώματος] !

Αν τούτοι οι άνδρες ωνομάσθησαν εκλεπτυσμένοι, απίστευτοι, ωραίοι, λέοντες ή dandies, όλοι ορμώνται από την ίδια καταγωγή· όλοι μετέχουν του ιδίου χαρακτήρα της αντίθεσης και της εξέγερσης· όλοι τους είναι αντιπρόσωποι ό, τι καλύτερου υπάρχει μες στην ανθρώπινη υπερηφάνεια, αυτής της ανάγκης, της τόσο σπάνιας σήμερα, να πολεμήσεις και να καταστρέψεις την χυδαιότητα (trivialité). Εξ αυτού γεννάται στους dandies, τούτη η υπεροπτική συμπεριφορά μιας προκλητικής τάξης, ακόμη και στην ψυχρότητά της. Ο δανδισμός εμφανίζεται κυρίως σε μεταβατικές εποχές όπου η δημοκρατία δεν είναι ακόμη παντοδύναμη, όπου η αριστοκρατία δεν είναι παρά μερικώς αναλάμπουσα και εξευτελισμένη. Μέσα στο θολό τούτων των εποχών, κάποιοι άνδρες έκπτωτοι (déclassés), αηδιασμένοι, άσχολοι (désœuvrés), αλλά όλοι πλούσιοι από έμφυτο ῥώμη, δύνανται να συλλάβουν το σχέδιο θεμελίωσης ενός νέου είδους αριστοκρατίας, πολύ δύσκολο να διαταραχθή καθώς θα είναι βασισμένο επάνω στις πλέον πολύτιμες ικανότητες, τις πλέον άφθαρτες, και επάνω στα ουράνια δώρα που η εργασία και το χρήμα δεν μπορούν να προσφέρουν. Ο δανδισμός είναι η τελευταία λάμψη ηρωισμού μες στις εποχές της παρακμής· και ο τύπος του dandy επανευρεθείς από τους περιηγητές στην Βόρειο Αμερική δεν αναιρεί κατά κανένα τρόπο μία τέτοιαν ιδέα: γιατί τίποτε δεν εμποδίζει να υποθέσουμε πως οι φυλές αυτές που ονομάζομε άγριες ήσαν απομεινάρια μεγάλων εξαφανισμένων πολιτισμών. Ο δανδισμός είναι ένας δύων ήλιος· όπως το αστέρι που κατακλίνει, είναι υπέροχος, δίχως θερμότητα και πλήρης μελαγχολίας. Αλλά, αλίμονο! η κατακλύζουσα παλίρροια της δημοκρατίας, που εισβάλλει στα πάντα και ισοπεδώνει τα πάντα, πνίγει μέρα με τη μέρα τούτους τους τελευταίους αντιπροσώπους της ανθρώπινης υπερηφάνειας και χέει κύματα λήθης επάνω στα ίχνη ετούτων των θαυμάσιων Μυρμιδόνων. Οι dandies γίνονται σε εμάς όλο και πιο σπάνιοι, ενώ στους γείτονές μας στην Αγγλία, το κοινωνικό σύστημα και το σύνταγμα (το αληθινό σύνταγμα, εκείνο που εκφράζεται από τα ήθη) θα αφήνουν ακόμη μία θέση στους κληρονόμους ενός Sheridan, ενός Brummel κ’ενός Byron, εάν εν τούτοις παρουσιασθή κάποιος αντάξιος αυτών.

[απόδοση: Γ.Α. Σιβρίδης]