Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο τόπος κάθε πράγματος καθορίζεται από τα σώματα τα οποία τον περιβάλλουν. Ωστόσο ποια ήταν η φύση της κίνησης στη μεσαιωνική φυσική φιλοσοφία η οποία διαπλέκεται άμεσα με την παραπάνω θέση; Οι μεσαιωνικοί φιλόσοφοι ξεκινώντας την ανάλυσή τους έπρεπε να δώσουν απάντηση σε δυο ζητούμενα: πρώτον, έπρεπε να βεβαιώσουν την ύπαρξη της κίνησης, αν αυτό ήταν δυνατό, και δεύτερον, έπρεπε να ανακαλύψουν τι είδος πράγμα είναι η κίνηση καθαυτή.

Μέσα από τις έρευνες αναδύθηκαν δυο κύριες εναλλακτικές θέσεις στα τέλη του 13^ου αιώνα. Η πρώτη συσχετίστηκε με τον όρο forma fluens (ρέουσα μορφή)· η κίνηση είναι απλώς το κινούμενο σώμα στους διαδοχικούς τόπους το οποίο καταλαμβάνει και όχι ένα διακριτό πράγμα από το κινούμενο σώμα. Η κίνηση σε αυτή τη θέση αναφέρεται στη διαδικασία μέσω της οποίας ένα κινούμενο σώμα καταλαμβάνει διάφορες θέσεις και αποκλείει την ύπαρξη άλλων οντοτήτων. Η δεύτερη θέση συσχετίστηκε με τον όρο fluxus formae (ροή της μορφής)· η κίνηση είναι κάποιο πράγμα που συνυπάρχει στο κινούμενο σώμα, εκτός από το ίδιο το κινούμενο σώμα και τους τόπους που αυτό διαδοχικά καταλαμβάνει.

Με την πρώτη θέση ταυτίστηκε ο Γουλιέλμος του Ockham υποστηρίζοντας ότι ο όρος κίνηση δεν αντιστοιχεί σε κάποια υπάρχοντα ξεχωριστή οντότητα. Για τον Ockham κάθε κίνηση προκαλείται από ένα κινούν, και χρησιμοποιώντας το ξυράφι του,  Occam’s razor, τόνισε ότι «ο κόσμος στον οποίο η κίνηση δεν είναι μια πραγματική οντότητα είναι ένας οικονομικότερος κόσμος, επειδή περιέχει λιγότερα πράγματα».

Ο Jean Buridan επέλεξε να ακολουθήσει έναν διαφορετικό δρόμο και να υποστηρίξει τη θέση της fluxus formae. Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η απάντηση που έδωσε ο Buridan στο πρόβλημα της κίνησης έχει άμεση σχέση με το θεολογικό δόγμα. Το επιχείρημα του Buridan έχει μια θεολογική αφετηρία και ξεκινάει έτσι: «ο Θεός λόγω της παντοδυναμίας του θα μπορούσε να επιβάλλει στο σύμπαν συνολικά μια περιστροφική κίνηση»· να κινήσει δηλαδή τους εξώτατους ουρανούς. Ο μεσαιωνικός φιλόσοφος για να τεκμηριώσει τη διατύπωσή του στηριζόταν και σε ένα από τα άρθρα της καταδίκης του 1277 το οποίο βεβαίωνε τη δύναμη του θεού στο έργο της επιβολής ευθύγραμμης κίνησης σε ολόκληρο το σύμπαν.

Ωστόσο, και εδώ είναι το καίριο σημείο, αν υιοθετηθεί η άποψη ότι η κίνηση δεν είναι τίποτα περισσότερο από το κινούμενο σώμα και τις διαδοχικές θέσεις που αυτό καταλαμβάνει, forma fluens, δημιουργείται ένα σοβαρό πρόβλημα. Ο Αριστοτέλης, όπως γράψαμε στην αρχή, είχε ορίσει τον τόπο ως την βάση των περιβαλλόντων σωμάτων. Όμως επειδή συνολικά ο κόσμος δεν περιβάλλεται από κάτι, δεν περιβάλλεται από τίποτα, φαίνεται να προκύπτει ότι ο κόσμος δεν καταλαμβάνει τόπο. Με αυτή τη συλλογιστική αν ο κόσμος δεν καταλαμβάνει τόπο δεν μπορεί και να αλλάξει τόπο, και αν δεν αλλάξει τόπο δεν μπορεί να κινείται. Όμως αυτό το συμπέρασμα έρχεται σε σύγκρουση με τη θεολογική θέση ότι ο Θεός μπορεί να προσδώσει στο σύμπαν περιστροφική κίνηση. Για να λύσει το πρόβλημα ο Buridan υιοθέτησε την άποψη της fluxus formae. Αν η κίνηση αποτελεί ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό του κινούμενου σώματος, τότε ο κόσμος θα μπορούσε να διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό ακόμα και αν δεν καταλαμβάνει τόπο. Με βάση την παραπάνω θέση η κίνηση αποτελεί μια ξεχωριστή ποιότητα.

 Ι.Δραγάτης

                                                                Βιβλιογραφία

Lindberg C. David, Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης – Η Φιλοσοφική, Θρησκευτική και Θεσμική Θεώρηση της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Παράδοσης, 600 π.Χ – 1450 μ.Χ., μτφρ. Ηλίας Μαρκολέφας, Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα 1997.